"Studente i Sretenjski ustav povezuje - vraćanje države narodu"

Čini se da se nikad kao ove godine ne govori o Sretenju i Danu državnosti, dok studenti iz cele zemlje dolaze u Kragujevac, grad u kom je 1835. godine donet Sretenjski ustav, prvi Ustav Kneževine Srbije.

Sretenje je, ističe istoričar Nenad Đorđević, najznačajniji praznik u novovekovnoj istoriji Srbije, jer to je i početak Prvog srpskog ustanka 1804. godine, ali i dan donošenja Ustava iz 1835, kao osnove pravno-političkog razvoja Srbije u drugoj polovini XIX veka.

Taj je Ustav, ističe, nosio posledice ne samo za tadašnju vazalnu Kneževinu Srbiju, već i na druge narode koji su se nalazili na Balkanskom poluostrvu.

- Sama reč Ustav je nastala oko 1835. godine, a njen tvorac je ustavopisac i jedan od najznačajnijih ljudi tog perioda, Dimitrije Davidović, koji je hteo da unese tadašnje zapadnoevropske vrednosti i da se ograniči vladarska samovolja. A kako će se vladarska samovolja ograničiti - ustavljanjem, tj. zaustavljanjem i stvaranjem jednog pravno-obavezujućeg dokumenta - objasnio je on.

Ustav iz 1835. godine napisan je za oko 20 dana, podseća.

- Prethodilo mu je dugogodišnje nezadovoljstvo vladavinom kneza Miloša Obrenovića, koji je držao kompletnu vlast u svojim rukama i, bez obzira na njegove sjajne spoljnopolitičke poteze, stanovništvo i ljudi iz njegovog okruženja bili su nezadovoljni tom njegovom vladavinom. Došlo je do niza pokušaja pregovora sa knezom Milošem, čija je kulminacija bio ustanak. Ustanak je imao tu pozitivnu posledicu da je knez Miloš uspeo da na miran način stupi u pregovore sa ljudima koji su želeli da promene tadašnje stanje u Kneževini Srbiji - objasnio je.

Dimitrije Davidović bio je Milošev lični sekretar i, inače, nije bio pravnik, već je svojevremeno studirao medicinu.

- Davidović je koristio sve najznačajnije i najmodernije ustavno-pravne dokumente tog perioda. To su bile francuske povelje iz prve polovine 19. veka, deklaracija o ljudskim pravima i građanima iz perioda Francuske buržoaske revolucije i Belgijski ustav. Dakle, sve je to bilo stavljeno u jedan dokument koji je imao nekih oko 150 članova, podeljenih u 14 poglavlja - opisao je.

Sretenjski ustav je, dodaje Đorđević, predvideo čitav niz elemenata koji nisu bili klasične ne samo za Balkan, nego i za dobar deo tadašnje Evrope.

- Jedna od najbitnijih stvari je to da je bila uspostavljena ravnopravnost građana, bez obzira na veru i naciju. To je izdiglo tadašnju Srbiju, koja je i dalje u okviru Osmanskog Carstva. Tu je bila i nezavisnost kretanja, nepovredivost stana, pravo na izbor zanimanja i što je ono danas isto interesantno - neprikosnovenost ličnosti. Znači čitav niz tih postulata modernog evropskog građanskog prava je bio uključen u taj Ustav i on je faktički predstavljao akt jedne nezavisne države - opisao je istoričar.

Zbog Ustava je u februaru 1835. godine, dodaje on, oko 2.400 opštinara došlo u Kragujevac, kao i više od 10.000 ljudi iz cele kneževine.

- Knez Miloš je napravio kompromis da prihvati te njihove odluke, ali je lično bio protiv Ustava koji će u značajnoj meri ograničiti njegovu vlast. On je morao da deli vlast sa Sovjetom, tadašnjom vladom kneževine Srbije, te je došlo do klasične podele na sudsku, zakonodavnu i izvršnu vlast - objašnjava sagovornik N1.

Ovaj Ustav, kao faktički akt jedne nezavisne države, povukao je sa sobom i čitav niz posledica iz inostranstva, naveo je.

- Spojni faktor je, naravno, bila Otomanska imperija, koja se raspadala, ali u čijem je sastavu Srbija i dalje formalno bila. Međutim, osim njih tu su bile i Rusija i Austrija. Protiv Ustava je izričito bila i carska Rusija. Čak je ruski poslanik u Carigradu to smatrao kao "nekom vrstom francuskog rasada". To je jedna čuvena rečenica koja se često pojavljuje u srpskoj javnosti - da su Srbi donošenjem Ustava pokvarili svoje političke odnose - rekao je on.

Austrija se, sa druge strane, plašilla da će taj južnoslovenski element, koji je pojavio na granicama njihove multinacionalne države, ugroziti i dotadašnji način njenog postojanja, istakao je Đorđević.

Ustav, za koji inače pravnici tvrde da je bio pravno neprimenjiv, imao je veoma moćne neprijatelje - od kneza Miloša (kojem je ograničavao vlast), preko tri konzervativne države - Turske (koja se raspadala), Austrije (koja je htela da sačuva postojeće odnose i spreči uticaj Francuske buržoaske revolucije), sve do Rusije (koja je ovaj prostor posmatrala kao svoj placdarm i način da izađe na topla mora), ocenio je.

- Svi ti elementi su doveli do toga da taj Ustav traje samo 55 dana, da je formalno pravno trajao nepuna dva meseca i da je nakon toga povučen takozvanim Turskim ustavom - naveo je.

Upitan mogu li se napraviti paralele između tog i sadašnjeg trenutka, kada studenti trče od grada do grada, noseći Ustav, Đorđević je istakao rečenicu koja se ovih dana ponavlja - svi putevi vode u Kragujevac.

- Ovo što su pokrenuli studenti je vraćanje narodu, odnosno da se država vrati narodu. Da narod oseti svoju državu potpuno kao svoju, a ne kao neki otuđeni izvor moći na koju on ne može da utiče. Mi smo svi građani ove države, bez obzira na etničko i na versko poreklo, mi imamo naša prava. Studenti su u ovom periodu iskazali najveći deo onoga što mi kao građani ove države smatramo i osećamo - istakao je on.