Šole i Eskobar: Vreme je za osnivanje Zajednice opština sa većinski srpskim stanovništvom

Sjedinjene Američke Države i Evropska unija ponovo su stavile naglasak na integraciju Zapadnog Balkana u transatlantsku porodicu. Predsednik Bajden i kancelar Šolc su u februaru 2022. godine potvrdili spremnost i opredeljenost „da se posao integracije Zapadnog Balkana privede kraju… kako bi se konačno ostvarila Evropa koja je celovita, slobodna i u miru - naveli su u svom autorskom tekstu za Kossev specijalni izaslanik SAD za Zapadni Balkan Gabrijel Eskobar i visoki savetnik Stejt departmenta Derek Šole.

- Među našim najvažnijim ciljevima na Zapadnom Balkanu je pružanje pomoći u stvaranju uslova za zdrav, miran i održiv odnos između Srbije i Kosova. U proteklih nekoliko sedmica smo sa izaslanicima Francuske, Nemačke, Italije i EU bili u poseti Beogradu i Prištini kako bi ohrabrili obe strane da prihvate predlog EU da dve zemlje normalizuju odnose, prekinu ciklus krize i konfrontacija i odlučno napreduju u svojim evropskim integracijama. Verujemo da je ovo istorijska prilika koju obe strane treba da iskoriste.

Jedan od najvažnijih zadataka ostaje sprovođenje sporazuma o Asocijaciji/Zajednici opština sa većinskim srpskim stanovništvom (A/ZSO). Dosta se diskutovalo o tome i vreme je da se pojasne stvari o tome šta ona jeste, a šta nije.Uopšteno govoreći, ona bi bila struktura za opštine sa većinski etničkim srpskim stanovništvom koja bi koordinisala pitanja i usluge kao što su obrazovanje, zdravstvena zaštita, urbano i ruralno planiranje i lokalni ekonomski razvoj — drugim rečima, funkcije za koje su sve opštine na Kosovu odgovorne. To je način da se poboljša svakodnevni život ljudi, stvara poverenje između etničkih Srba i centralne vlade, obezbedi veća povezanost između severa i ostatka zemlje i stvori mehanizam za potpunije učešće Srba u građanskom životu Kosova.

Jednako važno, sprovođenje Sporazuma o A/ZSO-u je neispunjena pravno obavezujuća međunarodna obaveza koja zahteva delovanje Kosova, Srbije i EU, a tu je i dalje posvećenost Sjedinjenih Američkih Država u pružanju podrške dijalogu koji se vodi uz podršku EU, navode.

- Ispunjavanje obaveze Kosova za osnivanje A/ZSO ne podriva njegov ustav, niti ugrožava njegov suverenitet, nezavisnost ili demokratske institucije. Izričito se protivimo stvaranju bilo kakvog entiteta koji bi ličio na Republiku Srpsku u Bosni i Hercegovini. Međunarodna zajednica ne nastoji da nametne rešenje. Umesto toga, od Kosova tražimo da pruži svoju viziju ove Asocijacije/Zajednice i voljni smo da pružimo ekspertizu i političku podršku kako bismo osigurali da ona funkcioniše u najboljem interesu za sve stanovnike Kosova - ističe se u tekstu.Specijalni predstavnik EU je istakao i da postoji četrnaest sličnih aranžmana unutar Evropske unije – od kojih nijedan ne krši evropske sisteme efektivne vlade. Kosovo u okviru dijaloga koji se vodi uz podršku EU može da odbaci opcije koje ugrožavaju njegovu pravnu strukturu, ali ne može da odbija da ispuni svoje obaveze.

Sjedinjene Američke Države, kao zemlja koja najviše u svetu podržava Kosovo, posvećene su tome da pruže podršku narodu Kosova kako bi se osiguralo da se ne podriva njegova ustavna i pravna struktura, stoji u pismu.

Kako bi Asocijacija/Zajednica opština sa većinski srpskim stanovništvom izgledala? Opštine sa zajedničkim interesima, jezikom i kulturom mogle bi kroz ekonomiju obima i razmenu najboljih praksi da zajedno efektivnije rade na rešavanju zajedničkih izazova u pružanju javnih usluga. Na primer, opštine bi mogle da izrade nastavni plan i program na srpskom jeziku za lokalne škole u nekoliko opština umesto da rade u vakuumu i dupliraju napore.

Takva saradnja po pitanju A/ZSO je u skladu sa presudom Ustavnog suda iz 2015. godine i načelima dobrog upravljanja koji se već primenjuju u drugim delovima Evrope.

Šta Asocijacija/Zajednica opština sa većinskim srpskim stanovništvom ne bi trebalo da bude? Ona neće biti novi dodatni nivo vlasti uz izvršnu i zakonodavnu vlast kosovske vlade.Ovaj važan princip seže sve do Ahtisarijevog predloga. Opštine sarađuju u kolektivnom sprovođenju ovlašćenja u okviru legitimnih kosovskih institucija i struktura. Omogućavanje određenim opštinama da efektivnije vrše ovlašćenja koje već imaju, eliminisalo bi potrebu građana Kosova da traže usluge od nelegalnih paralelnih struktura – što mnogi sada i rade – i obezbedila bi se transparentnost i zakonitost nove strukture prema i u skladu sa kosovskim zakonima. Svaka podrška i pomoć koju bi Srbija pružala zajednici kosovskih Srba morala bi da bude transparentna i da prolazi kroz ove legitimne odnosno zvanično dopuštene kanale.

Takođe je važno napomenuti da Asocijacija/Zajednica opština sa većinskim srpskim stanovništvom neće biti monoetnička. To bi bile opštine sa većinski srpskim stanovništvom u kojima ne žive samo etnički Srbi, već i druge etničke grupe — Albanci, Bošnjaci i drugi — čija prava takođe moraju biti osigurana i zaštićena. Članovi A/ZSO-a bili bi lokalni zvaničnici koji su već izabrani kao predstavnici svih stanovnika u svojim opštinama.

Osiguravanje da Asocijacija/Zajednica ostane otvorena za sve etničke grupe i bude unutar strukture kosovskog pravnog okvira bile su glavne zabrinutosti Ustavnog suda Kosova koji je pozvao da se prvobitni predlog ne odbaci, već prilagodi i ponovio je obavezu osnivanja takve Asocijacije/Zajednice u skladu sa Briselskim sporazumom.- Kao najbliži prijatelj i saveznik Kosova, verujemo da će Kosovo radeći na osnivanju Asocijacije/Zajednice opština sa većinski srpskim stanovništvom ispuniti element od kritične važnosti koji je potreban da Kosovo sa punim pravom izgradi budućnost kao suverena, multietnička i nezavisna zemlja koja je integrisana u evroatlantske strukture. Spremni smo da podržimo Kosovo u ispunjavanju ove obaveze i bićemo uz njega sve vreme. Budućnost Kosova i Srbije – i njihove omladine koja sada traži priliku u inostranstvu – može biti svetla u Evropi koja je uistinu "celovita, slobodna i u miru". Ovo je trenutak koji treba zajedno da iskoristimo.