Kako je nastala "Seoba Srba", čuveno delo Paje Jovanovića

Inače, Paja Jovanović od 1895. godine ulazi u fazu stvaralaštva u kojoj se najvećim delom bavi izradom istorijskih kompozicija.

Navedene godine dobija dve porudžbine za Milenijumsku izložbu koja je treba da se održi naredne godine u Budimpešti, a jedna je bila od Saborskog odbora u Sremskim Karlovcima na čelu sa patrijarhom Georgijem Brankovićem, da izradi kompoziciju "Seobu Srba" pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem.

Paja Jovanović je prihvatio da naslika "Seobu Srba", sa patrijarhom Brankovićem sastao se u Sremskim Karlovcima koji mu je obezbedio konsultanta za istorijske izvore istoričara Ilariona Ruvarca, sa kojim je putovao po fruškim manastirima i sakupljao informacije i građu za svoju novu istorijsku kompoziciju.

Poznati umetnik je prikupljao i druge izvor i prionuo na rad. Inače, "Seoba Srba" izrađena je u četiri verzije.

Kako piše biografija.org, 1896. godine završena je prva slika sa dimenzijama 380×580 cm, a nešto kasnije iste godine data je na uvid patrijarhu Georgiju koji je smatrao da slika nije urađena sa stavovima crkve o seobi, te da je umetnik treba prilagoditi. Patrijarh Arsenije III prikazan je na slici kako predvodi desetine hiljada Srba koji su proterani jašući konja sa srpskom zastavom.

Na slici su prikazane sve starosne grupe ljudi, a Paja Jovanović je posebnu pažnju posvetio njihovim izrazima lica. Bila je i primedbi. Patrijarh Georgije kada je video sliku nije bio zadovoljan prikazom seobe, posebno zbog prikaza ovaca i vagona koje nose žene i decu. Patrijarh je tada rekao da mu se slika ne dopada jer izgleda kao „rulja u bekstvu“.

Pravi razlog nezadovoljstva bio je različito tumačenje onoga je je prvobitno dovelo do seobe. Crkva je tvrdila da je patrijarh Arsenije III odgovorio na poziv rimskog cara da krene na sever, a Jovanović je stekao utisak da strah od osmanlijske odmazde, a ne želja da se zaštite habzburške granice, dovela do seobe.

Na kraju, Paja Jovanović je ispravio ono što je patrijarhu smetalo. Nažalost, nije uspeo da je završi za zakazanu izložbu, te je slika bila prikazana u Patrijaršijskom dvoru u Sremskim Karlovcima.

Od ukupno četiri slike koje su urađene tri su uspele da prežive sva dešavanja, od kojih je jedna izložena u zgradi Patrijaršije u Beogradu, druga se nalazi u Narodnom muzeju Pančevo, a treća se nalazi u Konaku kneginje Ljubice u Beogradu.

"Seoba Srba" važi svakako za jednu od najboljih dela Paje Jovanovića.