Stefan Nemanja nije osnivač srednjovekovne srpske države

Naime, nakon doseljavanja Srba na Balkan, u 7. veku, pod srpskim zemljama se smatraju Srbija (Raška i Bosna), Duklja, Travunija, Zahumlje i Paganija.

U ovim oblastima su živela srpska plemena sve dok u 9. veku nije nastala srpska država, čiji prvi poznati vladar je bio knez Višeslav. Međutim, srpska država se učvršćuje pod knezom Vlastimirom, koji ratuje protiv Bugarske. Nakon njegove smrti, Bugari pod carem Simeonom pokoravaju srpsku kneževinu, koja će se kasnije obnoviti pod knezom Časlavom, ali će to biti kratkog daha i Srbija će ući u sastav Samuilovog carstva.

Novi srpski državni centar nastaće u 11. veku u Duklji, koja je stekla nezavisnost pod knezom Stefanom Vojislavom, nakon pobede nad Vizantijcima 1042. godine. Duklji su priključene i okolne srpske zemlje, a nezavisnost je potvrđena i iz Rima, jer je papa knezu Mihajlu poslao kraljevsku krunu. Svoj zenit Duklja će doživeti pod kraljem Bodinom.
Nakon Bodinove smrti, Duklja opada, a Raška pod velikim županom Vukanom, opet preuzima primat među srpskim zemljama u borbi protiv Vizantije i sticanju nezavisnosti.

Sve ovo, ukratko, prethodi periodu pre dolaska Stefana Nemanje na vlast. No, Nemanja nije učinio nešto više od svojih prethodnika, sem što je na kraju svoje vladavine neznatno uvećao svoje teritorije.

Nemanja je vodio neuspešne ratove protiv Vizantije i ulazio u antivizantijske koalicije (sa carem Svetog rimskog carstva, Fridrihom I Barbarosom). U jednom trenutku je završio kao rob cara Manojla Komnina i kao ratni plen prošao ulicama Carigrada. Povukao se sa vlasti, nakon što se surovo obračunao sa Bogumilima i zamonašio se 1196.
Dakle, Nemanja nije utemeljio srpsku srednjevekovnu državu, on je samo diplomatijom izdejstvovao da njegovi potomci vladaju Srbijom koja je i dalje bila vizantijski vazal. To će učiniti tek njegov srednji sin Stefan, kada od pape Honorija III dobije kraljevsku krunu.

Možemo konstatovati da Nemanja ima više zasluga za crkvu, nego za državu. Oreol je stekao upravo zbog svog odnosa prema crkvi, koja je od njegovog života napravila kult.
Zato je čitava fama oko spomenika Nemanji samo jedan dobar spin vlasti koja veličanjem srednjovekovnih tradicija prikriva tužnu i sumornu sadašnjicu. S druge strane, čak i da je tačna tvrdnja vlasti, u srednjem veku nije postojala nacionalna država. Srbija je bila staleška monarhija u kojoj su svu vlast imali vlastela i sveštenstvo, dok sebri (zavisno stanovništvo) u koje su spadali meropsi (seljaci) i otroci (robovi), sigurno nisu mogli da se poistovete sa takvom državom. Da nije postojala svest o nekakvom nacionalnom jedinstvu, svedoči činjenica da se nakon smrti poslednjeg Nemanjića, 1371. godine, pojavilo mnoštvo oblasnih gospodara, međusobno suprotstavljenih koji su se borili za prevlast.

I tako, dok, recimo, kralj Milan Obrenović, oslobodilac i prvi srpski kralj posle Kosova, pod kojim je Srbija ponovo stekla nezavisnost 1878. godine, nema spomenik, vlast veliča srednjovekovnog vladara i njegove tradicije u 21. veku.