"Svak je rođen da po jednom umre, čast i bruka žive dovijeka" NA DANAŠNJI DAN SE RODILA NAJMUDRIJA SRPSKA GLAVA

Jedno od najvećih remek-dela srpske i južnoslovenske književnosti "Gorski vijenac" napisao je u doba srpskog romantizma. Delo je objavljeno u Beču 1847. godine na srpskom narodnom jeziku. Njegoš je u ovom delu ispleo čitavu crnogorsku istoriju, opevao najvažnije događaje iz prošlosti, od vremena Nemanjića do početka 18. veka. Delo je pisano u desetercu u 2.819 stihova.

Njegove reči, doskočice, rime, fraze, sintagme, uvrštene su u svakodnevni govor, a često toga nismo ni svesni.

- U dobru je lako dobar biti, na muci se poznaju junaci.
- Svak je rođen da po jednom umre, čast i bruka žive dovijeka.
- Oči zbore što im srce veli.
- Kome zakon leži u topuzu, tragovi mu smrde nečovještvom.
- Tvrd je orah voćka čudnovata, ne slomi ga, al zube polomi.
- A ja što ću, ali sa kime ću?

Kao dete je bio ćutljiv i prilično prgave naravi, ali je sve smešne pojave, koje je primećivao, umeo da opiše na dosetljiv i drugačiji način. Isticao se posebno u streljaštvu i jahanju, a voleo je narodnu poeziju, koju je slušao uz gusle. Obrazovao se, duhovno i kulturno uzdizao u manastirima u Crnoj Gori, a kao državnik postavio je temelje moderne crnogorske države.

Nakon prvog putovanja u Sankt Peterburg, uz pomoć ruske vlasti, ustanovio izvršnu vlast i Senat, organizovao sudove. Prvi je u Crnoj Gori uveo poreze. Za njegove vladavine osnovana je prva štamparija u Cetinju 1834. i podignuta prva škola. U književnoj baštini ostavio je još i ep "Luča mikrokozma", dramu "Lažni car Šćepan Mali", pesme. Njegovo pisanje protkano je osnovnim životnim principima, čašću, junaštvom, ljubavlju prema otadžbini.

Poštovan u svim generacijama, Andrićevim perom nazvan " Njegoš kao tragični junak kosovske misli". O njemu je i jedan od najvećih živih pesnika Matija Bećković napisao:

- Bože dragi, nema većeg čuda,
No što pišu poslije Njegoša
Na vrhu je samo jedno mjesto
I nikad se neće uprazniti
A goremu niđe kraja nema!
Nikad nije bilo jedne glave
Da je mogla jače zamanuti
Nit će ikad biti ljudske duše
Da će moći dublje zaumiti - napisao je Bećković u svojoj poemi "Lelek mene".

Osim političkih putovanja u Rusiju, često je putavo u Italiju, radi razgledanja umetničkih spomenika, ali i radi lečenja.

Preminuo je na Cetinju 31. oktobra 1851. godine u 37. godini, od tuberkuloze, prema zvaničnim podacima. Sahranjen je u maloj kapeli na Lovćenu, koju su Austrougari srušili u Prvom svetskom ratu 1916. godine. Njegovi ostaci su premešteni u Cetinjski manastir, a potom vraćeni u obnovljenu kapelu 1925. godine. Tu je izgrađen mauzolej, po skici i ideji Ivana Meštrovića, a koji je inaugurisan 1974. godine. Njegoš je na nivou Mitropolije Crnogorsko-primorske kanonizovan i uveden u red svetitelja kao Sveti Mitropolit Petar Drugi Lovćenski Tajnovidac, a 19. maj je usvojen kao datum praznovanja.