Vašington post: Kina žanje DNK Srba i iz Beograda kreće u globalni rat oko genetskih materijala

A to je, kako su Srbi ubrzo otkrili, bila samo jedna od njegovih mogućnosti.

"Vatreno oko" je bilo izvanredno ne samo u razbijanju genetskog koda za viruse, već i za ljude, sa mašinama koje mogu da dešifruju genetske instrukcije sadržane u ćelijama svake osobe na Zemlji.

Krajem 2021. godine, dok je pandemija i dalje besnila, srpski zvaničnici su objavili da rade sa kineskom kompanijom na pretvaranju laboratorije u stalni objekat sa planovima za prikupljanje i čuvanje čitavih genoma, ili genetskih nacrta, građana Srbije, piše Vašington post.
Srpski naučnici bili su oduševljeni, a premijerka Ana Brnabić zahvalila se Kini zbog toga što je toj balkanskoj zemlji dala "najnapredniji institut za preciznu medicinu i genetiku u regionu" Pa ipak, kinesko "Vatreno oko", koje je uglavnom poklonjeno ili prodato stranim zemljama tokom pandemije - privlači pažnju zapadnih obaveštajnih agencija usred rastuće zabrinutosti zbog kineskih namera.

Neki analitičari vide velikodušnost Kine kao deo globalnog pokušaja da iskoriste novi izvori veoma vrednih podataka o ljudskoj DNK u zemljama širom sveta. Taj napor prikupljanja, koji je u toku više od decenije, uključivao je kupovinu američkih genetičkih kompanija, kao i sofisticirane hakerske operacije, kako tvrde američki i zapadni obaveštajni zvaničnici.

Ipak, nedavno je dobio neočekivani podsticaj od pandemije koronavirusa, što je stvorilo mogućnosti kineskim kompanijama i institutima da distribuiraju mašine za sekvenciranje gena i izgrade partnerstva za genetička istraživanja na mestima gde je Peking ranije imao mali ili nikakav pristup. Usred pandemije, laboratorije Fire-Eie bi se brzo širile na četiri kontinenta i više od 20 zemalja, od Kanade i Letonije do Saudijske Arabije, i od Etiopije i Južne Afrike do Australije. Nekoliko, poput beogradskog, sada funkcionišu kao stalni centri za genetsko testiranje.
"Korona je samo predstavljala vrata za ulaz", rekao je jedan viši analitičar američke obaveštajne službe koji pomno prati kineski biotehnološki sektor.

Kina "izvukla" biološke podatke miliona ljudi?

Portparol kineske ambasade u Vašingtonu odbacio je svaku sugestiju da su kineske kompanije nepropisno dobile pristup genetskim podacima. Portparol Liu Pengiu rekao je da su laboratorije Fire-Eie pomogle mnogim zemljama da se izbore sa opasnom pandemijom i da i dalje igraju vitalnu ulogu u otkrivanju kancera i drugih bolesti. BGI grupa, kompanija sa sedištem u Šenženu koja proizvodi laboratorije Fire-Eie, saopštila je da nema pristup genetskim informacijama koje je prikupila laboratorija kojoj je pomogla da se napravi u Srbiji.

Međutim, američki zvaničnici primećuju da je BGI odabrao Peking za izgradnju i upravljanje Kineskom nacionalnom bankom gena, ogromnom i rastućom državnom riznicom koja sada uključuje genetske podatke izvučene od miliona ljudi širom sveta. Pentagon je prošle godine zvanično naveo BGI kao jednu od nekoliko „kineskih vojnih kompanija“ koje posluju u Sjedinjenim Državama, a procena američkih obaveštajnih službi iz 2021. godine povezala je kompaniju sa globalnim naporima Pekinga da se dobije još više ljudske DNK, uključujući i iz Sjedinjenih Država. Američka vlada je takođe stavila na crnu listu kineske podružnice BGI-a zbog navodnog pomaganja u analizi genetskog materijala prikupljenog unutar Kine kako bi pomogla vladinim akcijama protiv etničkih i verskih manjina u zemlji.
Ipak, BGI grupa to demantuje.

- Ništa u BGI Grupi nije u državnom vlasništvu ili pod državnom kontrolom, a sve usluge i istraživanja BGI Grupe pružaju se u civilne i naučne svrhe - saopštila je kompanija.

Težnja Pekinga da počisti DNK širom planete povremeno je izazivala kontroverze, posebno nakon Rojtersove serije tekstova iz 2021. godine koji su otkrili sve opasne aspekte ovog projekta. Kineski akademici i vojni naučnici takođe su privukli pažnju debatom o izvodljivosti stvaranja biološkog oružja koje bi jednog dana moglo ciljati populacije na osnovu njihovih gena. Genetski zasnovano oružje stručnjaci smatraju dalekom perspektivom, u najboljem slučaju, a čini se da su neke rasprave podstaknute zvaničnom paranojom o tome da li Sjedinjene Države i druge zemlje istražuju takvo oružje.