Moramo da promenimo izborni sistem da bi glas naroda u parlamentu bio glasniji

Prvo, zastupljenost Beograda u narodnom domu je prevelika i nije proporcionalna učešću glavnog grada u ukupnoj populaciji od 23%. Iz izbornog ciklusa u izborni ciklus, posebno sa fragmentisanjem političke scene, ova devijacija postaje sve veća. U tekućem sazivu, iz Beograda je rekordan broj narodnih poslanika - 105 od 250 narodnih poslanika, odnosno 42%, dok je u prethodnom sazivu kada je u parlamentu bilo 83 Beograđana (33,2%), a u sazivu iz 2016 njih 86 (34,4%). U ranijim sazivima, poput onog iz 2004, broj narodnih poslanika iz Beograda je bio 52, a u sazivu iz 2007. njih 68. Logika prezastupljenosti Beograda u Narodnoj skupštini je jednostavna – čelna mesta na izbornim listama uglavnom popunjavaju kadrovi koji su formalno i neformalno u vrhu stranačkih centrala, a oni su mahom iz Beograda. Tek kada se oni namire, na red za ulazak u parlament ulaze kadrovi iz drugih gradova i opština. Ne treba posebno objašnjavati da ovakva prezastupljenost Beograda samo dodatno podgreva problem prevelike centralizacije ekonomske, kulturne i političke moći u glavnom gradu (i manjim delom u Novom Sadu, kao administrativnom centru AP Vojvodina), a podstiče dalje osipanje i zapostavljanje unutrašnjosti. Nesrazmerna zastupljenost Beograda u Narodnoj skupštini na uštrb drugih regiona nije jedini razlog zašto moramo drugačije birati narodne poslanike.

Trenutni izborni sistem stvara kritičnu zavisnost narodnih poslanika od rukovodstava svojih stranaka pa oni gube svaku autonomiju u radu i postupaju kao poslušnici svojih centrala. Postojeći izborni sistem zasniva se na principu zatvorenih lista, a redosled na izbornoj listi, odnosno kojim redosledom kandidati ulaze u parlament, određuju najčešće najuža stranačka rukovodstva. Pošto političku sudbinu kandidata određuju centrale, to smanjuje njihovu autonomiju u radu. Narodni poslanici koji postupaju drugačije stavove nego što centrala nalaže znaju da prilikom sledećih izbora na izbornoj listi za njega vrlo verovatno neće biti mesta, zato umesto da glasaju po savesti u interesu građana glasaju kako rukovodstvo naloži, što u slučaju poslanika SNS znači čak i sramno glasanje na zvonce.

I treće, velika zavisnost narodnog poslanika od centrale stranke automatski znači i njegovu manju, odnosno trenutno praktično nepostojeću, odgovornost pred građanima koji su ga birali. Tako se politika odvojila od građana i prestala da reflektuje njihove interese. Oni za svoj rad praktično niti odgovaraju lokalnom stanovništvu, niti zastupaju interese svoje lokalne sredine i građana u najvišem državnom forumu za političku diskusiju, tako da narodni poslanici u najvećem broju slučajeva nisu uopšte prepoznati u svojoj lokalnoj javnosti kao zastupnici njenih interesa, već kao puki privilegovani službenici sopstvene stranke. Tako se društveni problemi ne rešavaju u parlamentu, nego izvan njega, a tenzije nerazrešenih problema se gomilaju do tačke pucanja (gledali smo to više puta do sad – protesti protiv diktature 2017, protesti 1 od 5 miliona 2018-2020, sedmojulski protesti povodom zatvaranja 2020, protesti poljoprivrednika 2022. itd).

Na osnovu ovoga što sam izneo, sami se nameću pravci reforme izbornog sistema:
1. Uvođenje više izbornih jedinica
2. Uvođenje mešovitog izbornog sistema, koje dopušta i direktan izbor narodnih poslanika
3. Vraćanje izbornog cenzusa na 5% kako bi se dodatno ograničio broj poslanika koji potiču iz najmoćnijih delova zemlje.

Ako nam je cilj da imamo zdravu demokratiju, moramo da promenimo izborni sistem kako bismo ojačali zakonodavnu granu vlasti i osnažili glas građana u parlamentu. Postojeći sistem zakonodavnu vlast čini zavisnom uskog kruga lidera vladajuće stranke.

Peđa Mitrović, generalni sekretar Stranke slobode i pravde