LIČNI STAV Vuk Bačanović: Ideološki obrati diplomate Mačkovića

Pretpostavka o intelektualnom poštenju gotovo i da ne postoji, jer, kako će, za miloga Boga, neko priznati da je pogriješio. Autor ovih redova je, u svome kratkome životu, imao različite faze.

Od razočaranja nacionalnim, preko liberalizma i marksizma, do ponovnog promišljanja nacionalnog i religijskog identeta, pa do shvatanja da živa vjera natkriljuje sve i sva, pa i svaki identitet i da grješnom čovjeku nema boljeg političkog okvira od onog u kojem može poznati drugoga i shvatiti i sam sebe očima tog drugoga. Nema, stoga, teksta koji sam napisao pretendujući na bezgrješnost, a ni onoga gdje nisam upozorio da, u skladu sa novim spoznajama revidiram stavove. Pri tome, nikada nisam smatrao da činim nešto neobično.

Intelektualno je pošteno reći da priznaješ da nisi bio u pravu, pogotovo kada je jasno da svoje stavove nisi iznosio radi ličnih benefita. Drugim riječima, nije nepošteno priznati da si bio glup, pogotovo ako možeš dokazati da tvoja „glupost“ nikada nije bila uslovljena benefitima koje iz nje, eventualno, proizilaze, već, se, čak mijnjala nasuprot takvim benefitima. Priznavati sebi, svakodnevno koliko si, doslovno, jučer bio „glup“ je oslobađajuće, jer oslobađa um okova lažne nepogrješivosti, dok dosljednost ostaje neupitna. Koliko je to, ljudskom biću moguće, budući da su jedini, potpuno dosljedni, mrtvi ljudi.

Međutim, kada čovjek, kao laik prati srpsku teološku scenu, nemoguće je, a ne primijetiti obike teške amnezije. Gospodin (kako mu oni bijaše ime...) Alchajmer krenuo je u žetvu među mnogim jerarsima. Primjećuje se čudan fenomen prelijetanja iz starog tabora u potpuno suprotni tabor. Srpskoj javnosti je najočitiji primer jednog episkopa koji je, poznato je, decenijama grčevito (takoreći do samoporicanja) branio stavove Fanara, da bi danas, ne propuštajući nijednu priliku, odapinjao najotrovnije strele u pravcu Bosfora. No, pomenuta bolest nije zahvatila samo klir nego i laos. Stoga bih se ovdje pozabavio primjerom jednog laika, koji je, sticajem okolnosti, i diplomata.

Prije nekih jedanaest godina g. Dejan Mačković je na srpskom jeziku objavio prijevod teksta grčkog istoričara Vlasija Fidasa u kome je ovaj naučnik polemisao sa stavovima (tada bečkog) mitropolita Ilariona Alfejeva (drugog čovjeka Ruske Crkve). Tekst pod naslovom „Primat i sabornost Crkve u pravoslavnom predanju“ objavljen je prvo na francuskom u listu Episkepsis 671, Šambezi, 2007, a onda se u Mačkovićevom prijevodu na srpski pojavio u časopisu Bogoslovlje (sv. 1, 2008,str. 69-75). U ovom učenom istorijskom pregledu, Fidas zastupa, reklo bi se, prilično maksimalistički, stav prema primatu i ingerencijama Vaseljenske patrijaršije unutar Crkve na Istoku. Poenta
Fidasovog teksta – kojim opovrgava suprotne tvrdnje Ilariona Alfejeva – glasi da je Carigrad i poslije VII Vaseljenskog sabora 787. godine pa sve do kraja 20. vijeka u svojstvu prve glave (primus) Istoka nastavio da saziva svepravoslavne sabore od većeg značaja i da svojom inicijativom čuva tradiciju sabornosti na najvišem nivou pomoću svojih raznih prerogativa.

Po pitanju primata na Istoku, Fidas ističe dvije stvari: a) „Vaseljenski prijestol je nastavio da saziva, jednako i posle raskola u XI vijeku, svepravoslavne ili „opšte“ sabore kako bi razriješio krucijalne probleme svake epohe, kao što su, primjera radi, bili vaseljenski sabori i to kanonsko pravo mu nikada nije bilo osporavano“ (Fidas, 74), i: b) „institucija primata je ustanovljena i čini neotuđiv deo u funkcionisanju sabornosti Pravoslavne Crkve; svakako se podrazumijeva da je taj primat drugačiji od primata koji ima
papa u institucijama sabornosti Rimokatoličke Crkve, ali se podrazumijeva i da taj primat poseduje veoma široke ovlasti i kompetencije pomoću kojih očuvava opštenje pomesnih pravoslavnih crkava među njima samima, i njihovo opštenje sa Vaseljenskom patrijaršijom“ (Fidas, str. 74).

Obratimo pažnju da se radi o 2008. godini.Tada Mačković (u posebnom osvrtu na Fidasov tekst), čini se sasvim pošteno u intelektulanoj ravni, daje sledeće objašnjenje: „Po našem skromnom mišljenju, Preosvećeni bečki (tj. Ilarion Alfejev) je potkrepljujući svoj stav nepromišljeno izneo neke netačne podatke i događaje, dok prof. Fidas je komentarišući upravo te netačne podatke napisao svoj članak“. Mačković upućuje dosta oštru kritiku na račun Popovića, rekavši da se očekivalo, „ako se već ne slaže sa tvrdnjama profesora Fidasa, da ih barem naučnim argumentima ospori, pogotovo ako mu je cilj naučna istina“ (str. 80).

Međutim u 2018. dolazi do Mačkovićevog radikalnog crkveno-diplomatskog (reklo bi se, i teološkog) zaokreta. Mačković od 2018. do 2019. zastupa potpuno drugačiji stav kako prema Vaseljenskoj patrijaršiji, tako i prema Fidasovim argumentima. Drastična razlika u njegovim gledištima se može uočiti ako se pročitaju njegova dva teksta:„Svepravoslavni sabor ili pravoslavni papa“ i „Ukrajinska drama“, kojima se mora priznati da su, barem duhoviti. Međutim, onima koji prate forume (poput Pouke.org, Stanje stvari i sl.), ubošće u oči to što je g. Mačković nekada (2008) na adresu Carigrada upućivao hvalospijeve, a deset godina kasnije iznosi isključivo žestoku kritiku. Na prvu, ništa čudno. I autor ovih redova je, prije sedam godina, pratio mladog teologa Mačkovića i o njemu napisao pohvalan novinarski tekst, smatrajući ga novom energijom unutar
SPC. A onda su – da u ovom tekstu ostane zabilježeno - vrijeme, čitanje i iskustvo pokazali suprotno i žalosno stanje.

Tu uočavamo ono ključno, a to je nedostatak intelektualnog poštenja. Nije problem da neko promijeni gledište u odnosu na neki problem. Autor ovih redova je zadnji koji bi takvo nešto mogao spočitavati drugome, makar se potpuno ne slagao sa nečijim stanovištem, pa čak i ako bi ono bilo potpuno pogrešno. Ipak, zaokret u nekom stavu treba pratiti i odgovarajuće obraćanje i objašnjenje, što se u nauci, ili krugovima koji pretenduju da budu intelektualno pošteni, manifestno saopštava. Možda je Mačković mogao napisati nešto ovako: „Svim čitaocima koji se sjećaju mojih ranijih stavova po pitanju Vaseljenske patrijaršije saopštavam da oni više ne važe, jer tekstovi koje počinjem
objavljivati deset godina kasnije sadrže dijametralno suprotne stavove“. Na toj liniji, Mačković bi mogao biti još eksplicitniji pa da konkretnije navede gdje se tačno kod njega javlja taj nagli obrt.

Glavno priznanje bi moralo izgledati ovako: „Ja sam nekada sa Fidasom smatrao da Vaseljenski patrijarh ima inicijativu oko sankcionisanja drugih poglavara, da ali danas smatram da bi najvažnija odluka jednog svepravoslavnog sabora „morala da bude da se svrgne carigradski patrijarh Vartolomej“. Ili, kada sam prevodio tekst Fidasa 2008. godine (da bih prosvijetlio srpsku publiku) tada nisam imao ništa protiv njegovog stava „da je opštenje sa prestolom Carigrada uvek smatrano kao neophodna pretpostavka sabornosti Crkve“ te da Fidasovi mnogobrojni istorijski primeri „svedoče o pravoslavnim eklisiološkim kriterijumima opštenja koji su potvrđeni autentičnim funkcionisanjem saborskog sistema u Pravoslavnoj Crkvi“ (Fidas, str. 71).

Međutim, danas se toga odričem i smatram to za fanariotske izmišljotine kojim se namerava uvesti istočni papizam.

Možda bi diplomata Mačković mogao nagovjestiti da će za nekih desetak godina promijeniti i sadašnje pozicije pa se, možda, iznova vratiti svojim prvobitnim stavovima. To ne bi predstavljalo nikakvu novinu, jer u njegovim tekstovima već prepoznajemo takav predvidiv obraz(ac) ponašanja. Naravno, sve će u mnogome zavisiti i od toga kako će se ponašati njegovi mentori. Jer, u svemu ovome, diplomata g. Mačković vijerno prati uglednog jerarha i „diplomatu“ Srpske crkve, koji je nekada važio za neskrivenog portparola Carigrada u redovima Srpske crvke, a to je episkop bački Irinej. Da li će i on promijeniti stav? Neće, jer bi to, kao i u slučaju dipomate Mačkovića, podrazumijevalo da ga ima, odnosno da ga je, mimo interesa vlastitih mentora, ikada i imao.