Kubat piše za Direktno: Vera i nacija

Nameću se mnoga pitanja povodom ovih dešavanja. Najbizarnije je to da je aktuelni predsednik bio među onima koji protestvuju. To je verovatno jedinstven događaj na ovim prostorima, u kojem predsednik države svojim prisustvom pokazuje da nije predsednik svih građana Crne Gore. U najmanju ruku onih koji se izjašnjavaju kao Srbi. Druga stvar, ništa manje apsurdna, jeste pokušaj da se spreči jedan događaj koji se u Cetinjskom manastiru već odavno održava. Tu su prve liturgije kao episkopi služili vladika Danilo, sv. Petar Cetinjski, Njegoš, Mitrofan Ban i dr. U novijoj istoriji, to jest od potonjeg patrijarha Gavrila Dožića, mitropolita Joanikija Lipovca, Arsenija Bradarevića, Danila Dajkovića i Amfilohija Radovića u Cetinjskom manastiru vršen je čin ustoličenja.

Postojeća vekovna praksa, kao i savremena prava na slobodu veroispovedanja (a samim tim i vršenja obreda) zagarantovana je svim građanima. To je civilizacijsko dostignuće. Iako sasvim nepotrebno, ovaj događaj je poslužio pojedinim političarima da odmere snage. Umesto da se politička moć odmerava na izborima, jedan normalan crkveni događaj je poslužio političarima da ukrste koplja. Ipak, stvar se ne završava na pobedi jednih i porazu drugih političara. Ovaj događaj otkriva i teško stanje u kojem se nalazi Crkva i narod.

U poslednjim dešavanjima na Cetinju otkrile su se neke bazične slabosti na relaciji vera – nacija. Suština problema leži u nacionalnom prefiksu. Pravoslavna Crkva nije ni srpska, ni crnogorska, ni ruska ili grčka. Po definiciji, Crkva je Hristova. Crkva ne može biti kičma nijedne države, niti nacije. Crkva je zajednica verujućih, u kojoj se prevazilaze sve nacionalne, rasne, socijalne i ostale razlike. Jedostavno, Hristos je – po hrišćanskom verovanju – radi svih ljudi došao na ovaj svet. Njegova Crkva je Crkva svih onih koji ga ispovedaju kao Spasitelja. Ako se iz ove perspektive pogledaju skorašnja zbivanja, stvara se mučan utisak kod svakog iskrenog hrišćanina. Crkva je saborno mesto, koje briše već pomenute razlike među ljudima.

S druge strane, istorijski događaji i splet različitih okolnosti doveli su do toga da se Crkva na pojedinim teritorijama pored konfesionalnog (pravoslavna) počinje nazivati i nacionalno. Takvu praksu je osudio pravoslavni Sabor u Carigradu iz 1872. godine, i nazvao etnofiletizmom. Čak je i sam etnofiletizam proglašen za jeres „jeres je staviti nacionalnu ideju iznad jedinstva vere“. Prema izvornom pravoslavnom predanju: „Teritorijalni princip je temelj za osnivanje i postojanje pomesne Crkve“ (II kanon Drugog vaseljenskog sabora). Tako ap. Pavle šalje poslanice Crkvi u Korintu, Rimu ili Solunu. Teritorijalni princip se jasno vidi po titulama naših srednjevekovnih crkvenih poglavara. Sveti Sava je od vaseljenskog patrijarha Mihajla Sarantena dobio titulu „arhiepiskopa svih srpskih i pomorskih zemalja“. Arhiepiskop Joanikije je 1346. godine proglašen za „patrijarha pećkog“.

Još od Francuske bužoaske revolucije stvorena je ideja (ideologija) nacije. Tom fenomenu ubrzo su podlegli naročito pravoslavni narodi širom Balkana, koji su se u devetnaestom i početkom dvadesetog veka borili za nacionalno oslobođenje. U zanosu te borbe i želje da se učvrsti nacionalna država počele su se dešavati promene unutar same Crkve. Tako je Pravoslavna Crkva u Srbiji od 1879. godine nazvana Pravoslavna srpska Crkva, da bi Ustavom iz 1931. bila nazvana Srpska pravoslavna Crkva. Slično se dešavalo i sa ostalim pravoslavnim pomesnim Crkvama. Jednostavno rečeno, došlo je do „nacionalizacije“ Crkve, što se, između ostalog, vidi u zahtevima za osnivanjem ukrainske, makedonske ili crnogorske pravoslavne Crkve. Teritorijalni princip se u velikom broju slučajeva poklopio sa nacionalnim principom. To je unelo veliku pometnju i probleme unutar same Crkve, kako u većinski pravoslavnom zemljama, tako i u dijaspori. Tih problema je danas svestan svaki iole ozbiljniji teolog. Pa ipak, probleme koji su se nataložili kroz istoriju nije jednostavno rešiti.

Imajući sve ovo u vidu, jasno je da je nužna „denacionalizacija“ pravoslavnih Crkava. Ali kako to postići na sveopštem pravoslavnom nivou, pitanje je na koje je teško naći brzo i zadovoljavajuće rešenje. A dok se to rešenje ne iznađe, u Crnoj Gori i drugim neuralgičnim teritorijama buktiće „crkveni nacionalizam“, koji je, kao što smo pokazali, po sebi, apsurdan i nehrišćanski. Nažalost, taj verski "separatizam" i podele unutar Crkve govori više o nezrelosti nacije koja to i podstiče, ali i o nespremnosti Crkve da se odbrani od takvih tendencija i odmakne od politike.